ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ ΞΑΝΘΗΣ

Η Θρακη και ιδιαιτερα o Ν. Ξανθης ειναι μια απο τις πλεον ξεχωριστες περιοχες της Ελλαδας. Εκτος απο το φανταστικο φυσικο τοπιο, το οποιο καθηλωνει και τους πιο αδιαφορους ταξιδιωτες, εχει μια πολιτισμικη κουλτουρα εκατονταδων χρονων η οποια μονο ως ''χωνευτηρι πολιτισμων'' μπορει να χαρακτηρισθει.
Τα λεγομενα Πομακοχωρια, τα μερη δηλαδη οπου βρισκονται κατα πλειοψηφια οι μουσουλμανοι Πομακοι της Ελλαδας, ειναι η περιπτωση εκεινη που λες οτι μπορει να γνωριζεις κατι, αλλα στην πραγματικοτητα δε γνωριζεις τιποτα απολυτως, εκτος φυσικα αν ζεις σ'εκεινες τις περιοχες. ''Με τα ματια του αλλου δεν μπορεις να γραψεις'' ειπε αλλωστε ο Σελήμ στα Λουτρα των Θερμων, και ειχε δικιο. Η υπολοιπη Ελλαδα και ιδιως η ενδοχωρα και τα μεγαλα αστικα κεντρα εχουν μια εικονα ''νεκρης φυσης'', και εγκαταλειψης καποιων ορεινων πληθυσμων απολυτα ''στην τυχη τους''. Στα Πομακοχωρια οι ανθρωποι ζουν πολυ δυσκολα αλλα χωρις να εχουν επουδενι αυτη την εικονα της ''καμμενης γης'' που πολλοι θεωρουν. Βρισκονται ακριβως στο μεταιχμιο της συγχρονης εποχης, και της παραδοσης της επαρχιας με τα ιδιαιτερα χαρακτηριστικα των μουσουλμανικων κοινοτητων.
Και οταν τα χρονια της κρισης χτυπησαν, απαντες εκεινοι ηταν ηδη στη Γερμανια και Ολλανδια για να εργαστουν σε ναυπηγια, οικοδομες και φυτωρια λουλουδιων. Αλλωστε ''οι Πομακοι ειναι φημισμενοι για το ποσο καλοι και περιζητητοι εργατες ειναι''. Η φτωχεια και η ανεχεια αλλωστε χτυπα πρωτα τους αποκλεισμενους, πριν φτασει το προβλημα στις οθονες των τηλεορασεων και στις ουρες των ΑΤΜ.

Στην οροσειρα της Ροδοπης τοσο απο την Βουλγαρικη πλευρα οσο και απο την Ελληνικη, ζει απο την αρχαιοτητα μια ιδιομορφη και παραξηγημενη φυλη, οι Πομάκοι. Η οροσειρα της Ροδοπης βρισκεται στο μεγαλυτερο μερος της μεσα στη Βουλγαρια και οι περισσοτεροι Πομακοι ζουν εκει, ενω η πλειοψηφια τους στην Ελλαδα βρισκεται στον Νομο Ξανθης. 
Ο πληθυσμος των Πομακων υπολογιζεται γυρω στι 350.000 χιλ. , απο αυτους ομως μονο οι 36.000 (απογραφη 1991) κατοικουν στην Ελλαδα (23.000 στο Νομο Ξανθης, 11.000 στο Νομο Ροδοπης και 2.000 στο Νομο Εβρου), οι υπολοιποι βρισκονται στην Βουλγαρια. 
Οι Βουλγαροι, στηριζομενοι βασικα στο γλωσσικο τους ιδιωμα, τους διεκδικουν σαν Βουλγαρους, ενω οι Τουρκοι στηριζομενοι στο γεγονος οτι ειναι Μουσουλμανοι, τους θεωρουν οτι ειναι Τουρκοι. Η συνεχης και επιμονη πλυση εγκεφαλου που τους γινεται, αλλοτε απο τη Βουλγαρια και αλλοτε απο την Τουρκια, συνοδευομενη απο την μονιμη αδιαφορια της Ελλαδας εχει συντελεσει, ωστε αυτοι οι ανθρωποι να εχουν χασει τις εθνικες τους ριζες και να πλεουν σ'ενα πελαγος χωρις πυξιδα εθνικου προσανατολισμου.

Πολλοι προσπαθησαν να ερμηνευσουν ετυμολογικα τη λεξη ''Πομακος'' με επικρατεστερη αποψη αυτων των Βουλγαρων, συμφωνα με την οποια η προελευση της λεξης οφειλεται στο ρημα ''pomagan'' που σημαινει βοηθω. Οι Βουλγαροι τους αποκαλουσαν ''pomagast'' δηλαδη βοηθητικους, υποτελεις, βασανισμενους, δουλους. Οι ιδιοι ομως οι Πομακοι τη θεωρουν προσβλητικη και υβρηστικη ονομασια και θελουν να αυτοαποκαλουνται ''Αχριάν'' δηλαδη, ''Αγριάνες'' ονομα αρχαιας Θρακικης φυλης, που κατοικουσε στ'αγονα και ορεινα εδαφη του ορους Σκόμιο και στη ΒΔ Ροδοπη και λεγονταν αλλιως ''Αγρίες'', ''Αγραίοι'' και ''Αγριείς''. Συμφωνα με ερευνες εθνολογων, οι Πομακοι ειναι απογονοι των Αρχαιων Θρακων. Αυτη την αποψη παρουσιασαν το 1946 στον ΟΗΕ και στους Αμερικανους οι Πομακοι της Ελλαδας και της Βουλγαριας, και ζητησαν σαν Ελληνες να ενταχθουν στην Ελλαδα, αλλα η προσπαθεια ηταν ακαρπη.
Αιματολογικη εξεταση σε 1030 κατοικους των χωριων Εχίνος, Σάτραι, Ωραίον, Μελύβοια και Κοτύλη, δηλαδη το 1/20 του συνολικου πληθυσμου των Πομακων, διαπιστωνει αιματολογικη συγγενεια Πομακων και Ελληνων σε ποσοστο 50-70%. Οι Πομακοι ειναι Μουσουλμανοι αλλα δεν ζουν υπο την σκια της φυλετικης διακρισης. Χρησιμοποιουν την Ελληνικη γλωσσα στις συναλλαγες και στην οικογενειακη ζωη τους. Δεν ειναι στενα προσκολλημενοι στις μουσουλμανικες θρησκευτικες παραδοσεις, τρωνε χοιρινο, ''τιμουν'' το τσιπουρο, και τα σπιτια τους δεν εχουν κανενα χαρακτηριστικο τουρκικης αρχιτεκτονικης. 

Αγαπουν πολυ τον τοπο τους, την ελευθερια και διατηρουν φανατικα τα πατροπαραδοτα εθιμα τους. Ειδικα οι γυναικες ντυνονται με τις ωραιοτατες τοπικες ενδυμασιες τους και τραγουδουν σε καθε περισταση τα  δικα τους δημοτικα τραγουδια. Οι πλειοψηφια ζει φτωχικα πανω στα οροπεδια, στις βουνοπλαγιες και μεσα στις κοιλαδες της Ροδοπης, υγιεις, εργατικοι, φιλοτιμοι, φιλησυχοι και προσχαροι ανθρωποι.
Η οικογενειακη τάξη που κυριαρχει ακομα στους Πομακους, ειναι αυτη της πατριαρχικης οικογενειας. Παντρεμενοι γιοι, νυφες, εγγονια βρισκονται κατω απο την πατρικη εξουσια. Ο πατερας ειναι ο αδιαφιλονικητος αφεντης του σπιτιου. Αυτος διαμορφωνει τον οικογενειακο σχεδιασμο, μοιραζει τις δουλειες του σπιτιου και η εξουσια του φτανει στο σημειο, ωστε να καθοριζει την μοιρα καθε μελους.
Η φιλοξενια στους Μουσουλμανους Πομακους θεωρειται θρησκευτικη υποχρεωση και προσφερεται με ευχαριστηση. Ο ανδρας περιποιειται τους ανδρες και η γυναικα τις γυναικες. Η γυναικα καλωσοριζει τις γυναικες αλλα οχι τους ανδρες, ενω ο ανδρας τους καλωσοριζει ολους. 

Οι Πομακοι τραγουδουν τα δικα τους τραγουδια. Τα δημοτικα τους τραγουδια ειναι βγαλμενα μεσα απο την ψυχη και μιλουν στην ψυχη τους. Τα στιχουργησαν και τα μελοποιησαν Πομακοι, λαικοι ανωνυμοι στιχουργοι και συνθετες. Τραγουδια που μιλουν για λυπες και χαρες, για ιδανικα και ιστοριες των ομοφυλων τους. Άλλα  τραγουδια ειναι του γαμου, μοιρολογια, νανουρισματα, τραγουδια της αγαπης. 
Γραπτα μνημεια της γλωσσας των Πομακων, οπως και της γλωσσας ολων των αρχαιων Θρακικων φυλων δεν υπαρχουν. Ειναι μια γλωσσα ομιλουμενη αλλα μη γραφομενη. Ολοι οι Πομακοι της Ελληνικης ορεινης Ροδοπης μιλουν πομακικα, ενα γλωσσικο ιδιωμα σλαβικο, συγγενικο με τη Βουλγαρικη γλωσσα, που διασωζει ομως πολλες Ελληνικες λεξεις, ισως και πολλες Θρακικες κι εχει αναμεσα και αρκετες Τουρκικες λεξεις, πραγμα που συμβαινει σε ολες τις γλωσσες των Βαλκανιων, που ζυμωθηκαν αναγκαστικα με την Τουρκικη γλωσσα, μεσα σε τοσους αιωνες Τουρκικης κατακτησης. Παρατηρειται οτι η πομακικη γλωσσα στην Ανατολικη περιοχη της Δυτικης Θρακης εχει επηρεασθει απο την Τουρκικη γλωσσα, ενω αντιθετα στο Δυτικο τμημα της απο την Βουλγαρικη.

Το 1950-1995 μπηκαν οι λεγομενες ''μπάρες'' στα Πομακοχωρια. Στρατιωτικα φυλακια τα οποια κατα την επισημη δικαιολογια επρεπε να υπαρχουν για να μας προστατευουν απο τους Βουλγαρους. Συνορα μεσα στα συνορα και μια φυλη γεωγραφικα αποκλεισμενη. Αν καποιος Πομακος δουλευε στη Ξανθη δεν μπορουσε να παει στο σπιτι του την ιδια ημερα, επρεπε να επιδειξει ταυτοτητα  και ειδικη αδεια απο την αστυνομικη διευθυνση Ξανθης για να ξαναμπει στα Πομακοχωρια. Οταν επεφτε ο ηλιος, επρεπε να εχουν μπει στο χωριο. Με τη δυση οι μπαρες εκλειναν. Για να ανοιξουν οι μπαρες και να βγουν απο τα χωρια τους χρειαζονταν την ειδικη ταυτοτητα και την αδεια απο τις Αρχες. Εξαιρεση στον κανονα δεν υπηρχε. Γυναικες που ηθελαν να γεννησουν στο Νοσοκομειο, παιδια που χρειαζονταν ιατρικη περιθαλψη, αντρες που πηγαιναν στη Ξανθη για δουλεια, ανθρωποι που πηγαιναν στην αγορα της Ξανθης, ολοι επρεπε να τηρουν τις προυποθεσεις εισοδου-εξοδου.
Λεει ο Τζεμηλ στη ταβερνα του στην Κοττανη: ''Δε θελω να συζηταω για τις μπαρες, ειναι κατι που με σταναχωρει. Βλεπουμε μπροστα, περασμενα ξεχασμενα. Τοτε ημασταν πολυ παραμελημενοι. Οταν πηγαινες να ζητησεις κατι ησουν Τουρκος. Δεν μπορουσαμε να παρουμε αδειες για να κτισουμε κατι, να αγορασουμε κτηματα, να βγαλουμε διπλωμα οδηγησης, αποκλεισμος απο δανεια. Αφαιρεση ιθαγενειας οσων μουσουλμανων ειχανε εγκαταλειψει οριστικα την Ελλαδα. Πηγαιναμε και αγοραζαμε κτηματα στην Τουρκια και ετσι δημιουργουνταν σχεσεις. Ηταν φυσικο μετα να στειλεις το παιδι σου να σπουδασει στην Τουρκια, πολλες φορες παντρευονταν εκει και οι σχεσεις δενονταν με την παροδο του χρονου''.
 Μια πολιτικη διακρισεων που υπακουε στο σχεδιασμο της εξωτερικης πολιτικης της Ελλαδας απεναντι στην Τουρκια, και που τελικα ειχε θυματα τους ιδιους τους κατοικους της περιοχης. 

Η ζωη των Πομακων στα  Πομακοχωρια της Ξανθης ειναι ενα καθημερινο αλισβερισι με τη φυση. Η ομορφια του τοπιου σε καθηλωνει: Επιβλητικα βουνα, ζωα που βοσκουν ανεμελα, λουτρα που το νερο τους κοχλαζει στο καταχειμωνο και ανθρωποι που τα επισκεπτονται παρα τα ψυχος, μεσαιωνικα γεφυρια, γραφικα στενα δρομακια, καφενεια με παραδοσιακες ξυλοσομπες των οποιων η ζεστη ειναι τοσο γλυκια που δυσκολα την αφηνεις, ζωηλατα οχηματα πολλων τυπων αλλα και αναβατες φορτωμενων ζωων. Σοβαντισμενα καθαρα σπιτια με περιποιημενες αυλες συνθετουν το σκηνικο, εστω κι αν λογω αερα επικρατει ενα ψιλογιουσουρουμ. Μια εκκλησια διπλα σ'ενα τζαμι ειναι εικονα που αποτελει μαρτυρια της ειρηνικης συνυπαρξης χριστιανικου και μουσουλμανικου στοιχειου, μακρια απο τις διδαχες ή ακομη και απο τους εκατερωθεν σκληροπυρηνικους. 

Οι Πομακοι δε νιωθουν αποκομμενοι απο τη σημερινη πραγματικοτητα, ωστοσο δεν αφηνουν πολλα περιθωρια να τους επηρεασει. Παραμενουν αγνοι και η ζωη τους νωχελικη, ωστε να σου μιλουν και να φεγγοβολουν οπως ενα μικρο, αθωο παιδι. Αν ψαχνετε το μαγικο φιλτρο της ευτυχιας, να ξερετε οτι καπου εκει πρεπει να το αναζητησετε.
Οι ημεροι ρυθμοι εδω αποτελουν προτυπο για την ελληνικη επαρχια που στεναζει κατω απο το αγχος της επομενης μερας, των ατελειωτων ωρων σε ουρες σε τραπεζες, εφοριες και ΔΕΚΟ. Ο κοσμος εδω μοιαζει σιγουρα πιο ηρεμος. Κι εχει ακομη απολυτα καθαρο βλεμμα και ψυχη.
Απο τους περιπου 19.000 ορεσιβιους που ζουν στους δικους τους ρυθμους μακρια απο τις τετριμμενες φιεστες αλλα σε εναν δυσκολο αγωνα επιβιωσης καποιοι επελεξαν να δουλεψουν στα χωραφια τους, εστω κι αν η αγροτικη ζωη απαιτει θυσιες. Καποιοι αλλοι κατεβηκαν στην κοντινη Ξανθη για να αναζητησουν μια νεα ζωη, αλλοι εφυγαν μεταναστες για να εργαστουν σε ναυπηγεια της Β.Ευρωπης, ενω υπαρχουν και αυτοι που εστειλαν τα παιδια τους να σπουδασουν σε αλλες πολεις ή ακομη και εξω π.χ στην Τουρκια, με το σκεπτικο οτι θα ανοιξουν οι οριζιντες τους.

Η διαδρομη για να διασχισεις τα  Πομακοχωρια δεν ειναι σε καμμια περιπτωση αυτο που λεμε ''ενας καφες δρομος''. Αντιθετως ειναι ενας δρομος με τοσες στροφες που σε καποια στιγμη ισως χρειαστει μια σταση για εμετό. 
Τα Πομακοχωρια του Ν.Ξανθης προσεγγιζονται ευκολα απο τον δρομο που συνδεει την Ξανθη με την Σταυρουπολη. Αφηνουμε λοιπον πισω την πρωτευουσα του νομου και ακολουθωντας πορεια παραλληλη με την κοιτη του ποταμου Κόσυνθου, θα δουμε αρκετα πετρινα γεφυρια, για περιπου 8 χλμ., φτανουμε στον κομβο οπου ο δρομος δεξια μας οδηγει προς Σμίνθη, Εχίνο, Βουλγαρια και στα υπολοιπα Πομακοχωρια. Στην πορεια μας ενα πληθος μικρων και μεγαλυτερων χωριων βρισκονται διασπαρτα αναμεσα σε δαση, ρεματιες, και μικρες αλλα ευφορες ορεινες κοιλαδες. Πρωτο χωριο που συνανταμαι ειναι η ΣΜΙΝΘΗ. Ειναι η διοικητικη πρωτεουσα του Δημου Μύκης. Ενα κεφαλοχωρι οχι τοσο λογω μεγεθους αλλα λογω εκσυγχρονισμου και μεταφορας εκει των διοικητικων υπηρεσιων του δημου. Η πρωτη εικονα που βλεπεις μπαινοντας στο χωριο ειναι καταστηματα,internet cafe, αλλα και φαρμακειο (αδιανοητο γεγονος μεχρι πριν 15-20 χρονια). Το χωριο ειναι πολυ προοδευτικο στη σκεψη και στη συμπεριφορα. Εκτος απο το πληθος εμπορικων καταστηματων υπαρχουν τα συνηθισμενα καφενεια του χωριου αλλα και οι περισσοτερες ταβερνες απο καθε αλλο Πομακοχωρι. Οι κατοικοι ειναι ευγενικοι, φιλοξενοι, ευθυμοι και γλετζεδες.. Οι γυναικες ειναι ντυμενες με τις τις καθημερινες φορεσιες των Πομακων αλλα την Κυριακη και στις γιορτες φορανε την παραδοσιακη τους φορεσια. Ειναι το μοναδικο Πομακοχωρι που συμβαινει αυτο το γεγονος. Η γεφυρα που περνα πανω απο τον Κοσυνθο ενωνει τις δυο γειτονιες του χωριου.

Ωραίον.

Αφηνουμε την Σμινθη και σε 800 μ. περιπου στριβουμε αριστερα  για να παμε στο πολυ ομορφο ΩΡΑΙΟΝ. Ο δρομος ειναι ασφαλτινος και ανηφορικος. Περναμε μεσα απο καταφυτες περιοχες, βουνα και χαραδρες. Η φυση ειναι πανεμορφη, γεματη χρωματα, και πολλα νερα. Καθε τοσο συνανταμε βρυσουλες με πεντακαθαρο νερο ή διαφορες πηγες να βγαζουν τα γαργαρα νερα τους μεσα απο το βουνο. Μετα τον οικισμο ΚΥΚΝΟ αρχιζουν να εμφανιζονται τα ορεινα λιβαδια και τα καπνοχωραφα που καλλιεργουνται σε βαθμιδες. Αφου εχετε οδηγησει περιπου 12 χλμ. φτανετε στο Ωραιον. Ενα ησυχο, ομορφο χωριο κτισμενο αμφιθεατρικα. Αφηστε το αυτοκινητο κοντα στην πλατεια και περπατηστε στα λιθοστρωτα σοκακια τού χωριου για να δειτε τα παλια σπιτια και τα τζαμιά. Καποια σπιτια εχουν εως και 4 καμιναδες, αφου σχεδον καθε δωματιο ειχε και τζακι. Στην αλλη εξοδο του χωριο υπαρχει το εκκλησακι του Αγ.Στυλιανου. Απο εδω ξεκινα ο κατηφορικος δρομος και σε σχεδον  3.5 χλμ. εχετε τον νου σας για μια μικρη πινακιδα στα αριστερα του δρομου που δειχνει την κατευθυνση για τον νερομυλο του Χαληλ. Απο τα γυρω χωρια φερνουν τα χαλια για πλυσιμο στη νεροτριβή ή το καλαμποκι για αλεσμα. Απο τον νερομυλο ξεκινα ενα μικρο μονοπατι που οδηγει στο τεραστιο πετροκτιστο Γεφυρι του Παπά. Επιστρεφουμε στο χωριο και μια σταση για εναν ελληνικο καφε στο καφενειο στην πλατεια ειναι απαραιτητη.

Μύκη.

Παιρνουμε τον δρομο της επιστροφης και οταν φτασουμε στη διαστυρωση του κεντρικου δρομου στριβουμε αριστερα. Μετα 4 χλμ. στριβουμε δεξια και σταση στο χωριο ΜΥΚΗ. Το χωριο ειναι απο τα πιο ομορφα Πομακοχωρια. Η Μύκη εχει περισσοτερους απο 1.000 κατοικους και ειναι κτισμενη σε χαραδρα με το ποταμι να τη διασχιζει και να την χωριζει σε δυο μερη. Σ'ενα ομορφο σχετικα σκηνικο, θα δειτε μικρομαγαζα, καφε-ψησταριες και την καθημερινη κινηση να εκτυλισσετε κατα μηκος της ακροποταμιας. Σην ''απεναντι πλευρα'' θα δειτε το σχολειο, το τζαμι και τα διωροφα σπιτια να σκαρφαλωνουν στην πλαγια του βουνου. Ο χειμαρρος που διασχιζει το χωριο εκτος απο ομορφια δινει και ουκ ολιγα προβληματα στο χωριο, οταν θυμωσει και φουσκωσουν τα νερα του. Το παρελθν εχει να θυμαται καταστροφες και πλημμυρες που θυμιζαν το 1996, την συντελεια του κοσμου. Το πιο ωραιο σημειο για φωτογραφιες θα το βρειτε στο δρομο για τη Γλαυκη, αμεσως μετα τις ''φουρκετες''αναβασης. Εξ'ισου ομορφοι και καλοσυνατοι ειναι κι οι ντοπιοι του χωριου. Στο χωριο θα πειτε πολλες καλημερες οπου και αν περπατησετε, ενω παντα ειναι ευκαιρια για ενα γλυκο απο τις νοικοκυρες του οικισμου, οι οποιες παντα φορανε τις παραδοσιακες Πομακικες φορεσιες. Ανοιξη και καλοκαιρι η περιοχη ειναι ιδανικη για φυσιολατρικους περιπατους.

Κένταυρος.

Απο την Μύκη επιστρεφουμε στην Ε.Ο. Ξανθης-Εχινου,πορεια δεξια και στη πρωτη δεξια διασταυρωση στριβουμε και πηγαινουμε στον μεγαλυτερο οικισμο του Δημου Μυκης με 2.580 ψυχες, στον ΚΕΝΤΑΥΡΟ. Η κωμοπολη ειναι κεφαλοχωρι και απεχει 26 χλμ. απο την Ξανθη. Εδω υπαρχουν πολλα εμπορικα καταστηματα, ψησταριες, καφετεριες, internet cafe. Οι κατοικοι του Κενταυρου ειναι ευγενικοι και φιλοξενοι. Τα μουσουλμανικα ηθη στον Κενταυρο ειναι πολυ χαλαρα. Τα κερασματα και οι μπυρες στο καφενειο πανε κι ερχονται, ενω καποιοι βγαζουν το δικο τους τσιπουρο. Ο οικισμος εχει 3 πλατειες και 5 τζαμια. Το ενα ειναι απο τα παλιοτερα της Θρακης, κτισμενο το 1400. Υπαρχει βιβλιοθηκη και αρκετα παλια πετρινα σπιτια. Η περιοχη εχει πολυ καλο νερο και το οποιο μπορεις να το πιεις σε μια απο τις πολλες πετρινες κρηνες που υπαρχουν στον οικισμο. Γυρω απο τον οικισμο η περιοχη ειναι ιδανικη για πεζοπορικες διαδρομες. 

Εχίνος.

Επιστρεφουμε στην Ε.Ο. με δεξια πορεια, μετα 5 χλμ. ειμαστε στον ΕΧΙΝΟ. Κεφαλοχωρι με 2.486 ψυχες. Αναφερεται ως το οικονομικο και πνευματικο κεντρο των Πομακων της Θρακης. Ο οικισμος ειναι κτισμενος αμφιθεατρικα στις πλαγιες ενος χαμηλου λοφου και απο μακρυα δινει την εντυπωση οτι προκειται για μεγαλη πολη. Αποτελει εμπορικο και γεωργικο κεντρο ης ευρυτερης περιοχης και διαθετει διαφορες δημοσιες υπηρεσιες, ενω οι κατοικοι του ασχολουνται με τη γεωργια. Ο Ναος του Αι Γιωργη (τιμαται και απο τους μουσουλμανους), τα τρια μεγαλα τζαμια και ο Μεντρεσές (μουσουλμανικη ιερατικη σχολη) ειναι αυτα που ξεχωριζουν αναμεσα στα πολυαριθμα κτιρια. Το ιεροσπουδαστηριο του Εχινου ιδρυθηκε το 1903 και μετα απο μια διακοπη επαναλειτουργησε το 1956. Παλιοτερα ηταν σχολη που εκπαιδευονταν οι ιμαμηδες και οι χοτζαδες, αλλα σημερα λειτουργει ως σχολειο δευτεροβαθμιας εκπαιδευσης. Το κεντρικο τζαμι κτιστηκε τη δεκαετια του 1960 στη θεση προυπαρχοντος τεκέ (τοπος συναθροισης Δερβισηδων) και ονομαζεται Καρατζά Αχμέτ.
Σε αποσταση 1.5 χλμ. απο την κωμοπολη βρισκεται το Οχυρο Εχινου, ενα απο τα θρυλικα οχυρα που σχηματιζαν τη λεγομενη ''Γραμμη Μεταξα'', οπου τον Απριλιο του 1941 σημειωθηκε τριημερη μαχη μεταξυ Εληνων και Γερμανων στρατιωτων. Σημερα μια μαρμαρινη πλακα θυμιζει τους 23 ηρωικους νεκρους μας, αναμεσα τους και 3 Πομακοι.
Στον Εχινο η κατασταση ειναι διαφορετικη, πιο αυστηρη. Δεν σερβιρεται  πουθενα αλκοολ, στο καφενειο η τηλεοραση παιζει μονο Τουρκικα καναλια και τα τζαμια ειναι γεματα.

Θέρμες.

Χρησιμοποιωντας τον Εχινο ως αφετηρια συνεχιζουμε το οδοιπορικο μας ακομη πιο βορεια για να επισκεφουμε τα χωρια που αγγιζουν την ελληνοβουλγαρικη μεθοριο. Εξι χλμ. εξω απο τον Εχινο ο δρομος διακλαδιζεται. Εμεις θα στριψουμε δεξια για να δουμε τα χωρια σε αυτη την διαδρομη και μετα θα επιστρεψουμε για τα υπολοιπα. Ανηφοριζουμε τον δρομο και σε 8 χλμ. θα βρουμε το χωριο ΘΕΡΜΕΣ. Το χωριο βρισκεται 40 χλμ. Β της Ξαθης και εχει 1220 ψυχες. Χωριζεται στους εξης οικισμους: τις Ανω Θερμες, τις Μεσες Θερμες, τις Κατω Θερμες και τα Ιαματικα Λουτρα Θερμων. Λιγο εξω απο τις Κατω Θερμες υπαρχει το αναγλυφο του Μιθρα (Περσικη θεοτητα, θεος του ηλιου) που λατρευοταν στην περιοχη, λαξευμενο πανω σε βραχο το οποιο συμβολιζει ενα σπηλαιο οπου στο κεντρο ο Μιθρας θυσιαζει εναν ταυρο αναμεσα απο τον Καύτη και τον Καυτοπάτη, συνοδοι τους θεου. Παρολο που υπαρχουν πινακιδες και το μονοπατι ειναι συντομο, πιθανον να μη δειτε τον βραχο καθως η περιοχη πνιγεται στην βλαστηση. 

Συνεχιζουμε τον δρομο μας προς τα Ιαματικα Λουτρα. Σε καποιο σημειο του δρομου υπαρχει διασταυρωση αριστερα προς Βουλγαρια. Φτανουμε στα Λουτρα. Η τοποθεσια ειναι φανταστικη, ο οικισμος ειναι κτισμενος σε μια κοιλαδα της Ροδοπης γεματη δεντρα. Αριστερα του οικισμου το καταφυτο βουνο και δεξια χαμηλα ο Κομψατος ποταμος. Για διανυκτερευση εδω υπαρχουν τα ανακαινισμενα δημοτικα δωματια αλλα και αρκετα ιδιωτικα. Μπορειτε να κανετε το μπανιο σας στο ανακαινισμενο δημοτικο κτιριο με τον τρουλο, οπου υπαρχουν 3 μπανιερες και μια πισινα 5Χ5 στην οποια μπορειτε να απολαυσετε το μπανιο σας μονος ή με παρεα. Ακριβως διπλα υπαρχει ενα μικρο κτιριο με μια ρηχη πισινα 3χ3. Η θερμοκρασια του νερου κυμαινεται απο 29-53 βαθμους και γι'αυτον τον λογο στις πισινες ρεει παντα κρυο νερο για να κανει πιο χλιαρη την αισθηση του νερου.
Στον οικισμο υπαρχουν ταβερνες-ψησταριες. 

Μέδουσα.

Μετα 4 χλμ. απο τα Λουτρα βρισκομαστε στο χωριο ΜΕΔΟΥΣΑ. Ενα ορεινος οικισμος 310 ψυχων στα Ελληνοβουλγαρικα συνορα. Αξιοθεατο στο χωριο ειναι η παραδοσιακη αρχιτεκτονικη των σπιτιων και το τοξοτο γεφυρι πανω απο τον Κομψατο ποταμο που διασχιζει τον οικισμο. Οι κατοικοι του χωριου θα σας εντυπωσιασουν με τη ζεστασια τους και τη φιλοξενια τους.

Κοττάνη.

Αφηνουμε τη Μεδουσα, αφηνουμε και τον ασφαλτοδρομο. Ενας χωματοδρομος 2 χλμ. μας οδηγει στην εσχατια και στο τελευταιο χωριο αυτης της διαδρομης αλλα και στο τελευταιο βορειο χωριο του νομου που φτανει δρομος, στη ΚΟΤΤΑΝΗ. Ενας μκρος οικισμος 43 κατοικων στα Ελληνοβουλγαρικα συνορα. Το 1980 εκλεισε το σχολειο λογω ελλειψης μαθητων. Οι περισσοτεροι κατοικοι του χωριου μεταναστευσαν στη Γερμανια και σε αλλα μερη της Ελλαδας για ευρεση δουλειας, και το χωριο ερημωσε. Ο οικισμος συνδεθηκε με τη Μεδουσα το 1998. Τα σπιτια τού χωριου ειναι πολυ παλια, ισως και 300 ετων, και ο οικισμος εχει χαρακτηρισθει ως παραδοσιακος. Mε το προγραμμα interreg III/Phare CBC της Ευρωπαικης Ενωσης εγινε η αναπλαση του οικισμου. Τα τελευταια χρονια η Κοττανη αναπτυσεται τουριστικα και στην περιοχη του χωριου εχει ανοιξει παραδοσιακη ταβερνα-καφενειο με τοπικα φαγητα και οχι μονο. 

Τα αυτοκινητα που συναντας στον δρομο ολα πηγαινουν στην ταβερνα. Ο Τζεμίλ μαζι με την γυναικα του Μουτζεν, ανθρωποι ζεστοι, χαμογελαστοι, ευγενικοι και φιλοξενοι, ηρθαν και ανοιξαν μια ταβερνα στη μεση του πουθενα και δικαιωθηκαν. Ταξιδιωτες απο Αθηνα, Αγγλια, Βουλγαρια οδηγουν μεχρι εκει για να μπουν και να φανε σε ενα παραδοσιακο πομακικο σπιτι. Κατω ταβερνα, πανω λαογραφικο μουσειο.
Απο τη Κοττανη ξεκινα πεζοπορικη διαδρομη με καθαρο μονοπατι 3 ωρων για τους επομενους δυο οικισμους Κούνδουρο-Λυκότοπο με τους οποιους δεν υπαρχει οδικη προσβαση.  Επισης υπαρχει κυκλικη πεζοπορικη διαδρομη Κοττανη-Κουνδουρος-Τσαλαπετεινος-Καλότυχο-Λυκότοπος-Κοττανη διαρκειας 10 ωρων (25 χλμ.), διπλα απο την κοιλαδα του ποταμου Κομψατου.

Μελίβοια.

Αφου τελειωσαμε με τα Πομακοχωρια σε αυτην τη περιοχη επιστρεφουμε στη διασταυρωση μετα τον Εχινο και παιρνουμε πορεια δεξια. Ο δρομος ελισσεται μεσα απο υπεροχα δαση, ποταμια, μικρα καταπρσσινα χωραφια. Πρωτο χωριο που θα συναντησουμε ειναι τα ΜΕΛΙΒΟΙΑ. Ενας ημιορεινος οικισμος 34 χλμ. ΒΑ της Ξανθης, κτισμενος σε υψομετρο 390 μ. και με 590 μονιμους κατοικους. Στον οικισμο θα δουμε ενα απο τα παλιοτερα τζαμια της περιοχης (19ος αιωνας), αλλα και παλαιοχριστιανικους ταφους που θα βρουμε στη διαστυρωση που οδηγει στο χωριο ΚΟΤΥΛΗ.

Δημάριο.

Συνεχιζουμε το δρομο μας και φτανουμε στο τελευταιο Πομακοχωρι της διαδρομης μας, στο ΔΗΜΑΡΙΟ. Ο οικισμος απεχει 45 χλμ. απο την Ξανθη και ειναι ενα απο τα πλεον απομακρα ορεινα χωρια του νομου. Ομως η προσβαση λογω του ασφαλτινου δρομου ειναι ευκολη και πραγματικα αξιζει τον κοπο να ερθει κανεις μεχρι εδω. Με περισσοτερους απο 600 μονιμους κατοικους, το χωριο βρισκεται σκαρφαλωμενο σε υψος 850 μ. στις παρυφες της κορυφης Γυφτόκαστρο (1827 μ.), εκει που αρχιζει η δασικη ζωνη της μαυρης πευκης και της οξιας.
Νοτια του Δημαριου υπαρχει ακομα μια συσταδα ομορφων πομακικων χωριων που προσεγγιζονται τοσο απο τον Εχινο, οσο και απο τη Σμυνθη. Αναμεσα τους ξεχωριζουμε την ΠΑΧΝΗ, την ΓΛΑΥΚΗ, τον ΚΥΚΝΟ, το ΡΕΥΜΑ.



ΦΑΓΗΤΟ.

''ΚΟΤΤΑΝΗ''

Η ταβερνα του Τζεμηλ. Πολυ ωραιο μερος με φανταστικες γευσεις παραδοσιακων τοπικων φαγητων και μεγαλη ποικιλια κρεατικων.





Στη ΣΜΙΝΘΗ υπαρχουν δυο ταβερνες μεσα στο χωριο, το ''Βουνο'' και η ''Γεφυρα'', και μια πολυ ωραια ταβερνα πριν φθασουμε στο χωριο δεξια πανω στο λοφο, το ''Αγναντεμα'' με πολυ ωραια θέα.
Στον ΚΕΝΤΑΥΡΟ υπαρχουν ταβερνες-ψησταριες.
Στα ΛΟΥΤΡΑ ΘΕΡΜΩΝ υπαρχου δυο ψησταριες που συνηθως βαζουν αρνια στη σουβλα. Του Ναζήρ Χασάν και του Καλεμτζή Κεμάλ.



ΔΙΑΜΟΝΗ.


Στα Πομακοχωρια δεν υπαρχουν ξενωνες, ουτε ενοικιαζομενα δωματια. Υπαρχουν ενοικιαζωμενα δωματια μονο στα Λουτρα Θερμων.

''ΚΟΙΝΟΤΙΚΑ ΔΩΜΑΤΙΑ''

Τηλ.: 2544022180, 2544023232, 6973672230






''ΔΩΜΑΤΙΑ ΚΑΛΕΜΤΖΗ''

Τηλ.: 2544022474






''ΔΩΜΑΤΙΑ ΝΑΖΗΡ ΧΑΣΑΝ''

Τηλ.: 6973580913




Εαν διανυκτερευσετε στη Ξανθη προτεινω το Ξενοδοχειο ''ΑΓΡΙΑΝΗ'', με τη μονη δικαιολογια οτι ειναι 4 χλμ. εκτος πολης, στον δρομο για τα Πομακοχωρια, διπλα στον ποταμο Κοσυνθο και μεσα στη φυση.

''ΑΓΡΙΑΝΗ HOTEL''

Δωματιο 25 τ.μ. Πρωινο-μπαλκονι-μπανιο,wc,TV.

Booking.com





ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΑ ΠΟΜΑΚΟΧΩΡΙΑ.

1. Με Ι.Χ. απο Ξανθη. Ακολουθειτε τον δρομο για Σταυρουπολη, περιπου στα 8 χλμ. υπαρχει δεξια διασταυρωση προς Σμινθη-Εχινο-Βουλγαρια. Απο εδω και πανω αρχιζουν τα Πομακοχωρια. 

2. Με το ΚΤΕΛ Ξανθης.
Πρακτορειο Ξανθης, τηλ.: 2541027200


ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ.

Δημος Μυκης: 2541352300
Αστυνομικος Σταθμος Σμινθης: 2544022217
Αστυνομικο Τμημα Εχινου: 2544022122
Κεντρο Υγειας Εχινου: 2544350000
Ιατρειο Ωραιου: 2541073257
Φαρμακειο Σμινθη: 2541077131
Φαρμακειο Εχινος: 2544022167
Φαρμακειο Κενταυρος: 2544022182
Φαρμακειο Ωραιο: 2541026564
Φαρμακειο Παχνη: 2544027900

Πρατηρια βενζινης στη Σμινθη και στον Εχινο.